Yaşlanan nüfus korkusu

3 çocuk konusu ciddiye bindi. Hükümet düşen doğurganlık oranının başbakanın 3 çocuk arzusuyla tersine çevrilemeyeceğini nihayet anladı. Başbakan yardımcısı Ali Babacan başbakanın “bütçeyi zorlamayacak” destek politikalarının hazırlanması için talimat verdiğini açıkladı. Şimdilik masada kapsamlı bir teşvik politikası yok. 3 çocuk tartışmasının arka planında yaşlanan nüfusun uzun dönemde ortaya çıkaracağı sorunlar bulunuyor. Bu sorunları ciddiye almak zorundayız.

            Yaşlanan nüfusu azalan nüfus ile karıştırmamak gerekiyor. Nüfusumuz artıyor ve bu yüzyılın ortalarına kadar da artmaya devam edecek. Birleşmiş Milletler Nüfus Bölümü’nün ortalama tahmininde Türkiye nüfusunun 90 milyon civarında durağanlaşacağı ardından da azalmaya başlayacağı görülüyor. Yaşlanmaya gelince, Türkiye nüfusu zaten yaşlanıyor. 65 yaş üzeri nüfusun toplam nüfusa oranı halen yüzde 7 civarında. BM tahminine göre yüzyılın ortalarında yüzde 25’i geçecek.

Kritik dönem 2030’lar

Ancak esas önemsenmesi gereken, istihdamdaki nüfus ile 65 yaş üzerindeki nüfusun dengesi. Daha doğru bir ifadeyle, üreten kişi sayısı ile üreten nüfustan yaptığı gelir transferi ile yaşamak zorunda olan kişi sayısı. 65 üzeri nüfusu üretken olmayan nüfus olarak kabul ediyoruz, ki erken emeklilik nedeniyle bu sınır Türkiye için daha aşağıda. Soruna bu zaviyeden bakıldığında BM nüfus projeksiyonlarını kullanarak yaptığım hesaplar şunu gösteriyor: Çalışabilir nüfus (15-64) halen 900 binin üzerinde artıyor. Bu artışının yaklaşık üçte ikisi (600 bin) istihdam edilebiliyor. Bu oranı ve azalan çalışabilir nüfus artışını dikkate aldığımızda bugünden 2035’e üreten kişi sayısında 6,5 milyon kadar artış olacağı görülüyor. 65 üzeri nüfus ise halen yılda 150 bin kadar artıyor. Bu artış hızlanarak devam edecek. Örneğin, TÜİK’e göre 2025’de yıllık artış miktarı 400 bine yükseliyor. İlginç olan bugünden 2035’e üretken olmayan yaşlı kişi sayısı da 6,5 milyon artıyor. Bu tarihten sonra ek istihdam artışı azalmaya devam ederken, yaşlı kişi sayısı artmaya devam ediyor.

Ne yapmalı?

Bu kaba hesaplar yaşlanan nüfus olgusundan korkmamız gerektiğini apaçık ortaya koyuyor. Nüfus ve işgücü piyasasının mevcut dinamikleri aynen devam ettiği, sosyal politikalarda da bir değişiklik olmadığı takdirde 2030’ların ikinci yarısından itibaren bütçe emeklilik ve sağlık harcamalarının ağırlığı altında çökmeye başlayacak.

Peki ne yapmalıyız? Hükümet yaşlanan nüfus sorunuyla doğum oranlarındaki azalışı durdurarak baş etmek istiyor. Bunun için de esas olarak çocuk yardımını düşünüyor. Bana öyle geliyor ki, Hükümet sosyal yardım ile nüfus politikasını karıştırıyor. Ailelerin çocuk sayısı kararlarını değiştirecek ölçüde her çocuğa yardım yapmaya başlarsanız bütçe 2030’u beklemeden çöker çünkü etkili olmak için çok para harcamak zorunda kalırsınız. Bunun yerine sadece 3. çocuğa yardım yaparsanız çok daha az para gerekir, üstelik desteğin etkinliği de fazla değişmez. Örneğin, her çocuğa 200 lira vermek yerine sadece 3. çocuğa 900 lira verirseniz, 3. çocuğu yapma kararını etkilersiniz, ama 200 lira için 3. çocuğu  yoksullar bile yapmaz.

Rasyonel bir politika uygulasanız bile salt nüfus teşviki ile sorunla baş edemezsiniz. Yerim kalmadığından, alternatif politikaları madde madde sıralamakla yetineceğim: 1) Çalışabilir yaştaki nüfus içinde istihdam edilen sayısını daha hızlı arttırmak, ki bu kadın katılım oranını mevcut artış eğiliminin üzerine çıkarmaktan geçer. 2) Emeklilik yaşını yaşam süresi artışına paralel arttırmak. 3) 65 yaş üzeri nüfusun bir bölümünü yaratıcı istihdam tasarımlarıyla üretken kılmak. 4) Dışardan işgücü ithal etme (göç politikası) üzerine şimdiden düşünmeye başlamak.