BRICS meydan okuyor

Bu pazar, Türkiye’de gittikçe ayan beyan hale gelen otoriterleşmenin ve bölgemizdeki kanlı savaşların oluşturduğu iç karartıcı atmosferden biraz uzaklaşalım istiyorum.

BRICS liderleri Fortaleza'da

Küresel ekonomide güç dengeleri başta Çin olmak üzere kalkınmakta olan ülkelerin lehine hızla değişiyor. Ne var ki, 2. Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan kurumsal ekonomik düzen bu değişime ayak uydurmakta zorlanıyor. Daha doğrusu, bu düzenin egemen gücü Batı ayak sürüyor.

    Bu bağlamda iki hafta önce 15 Temmuz’da Brezilya Fortaleza’da toplanan 6. BRICS zirvesinde çok önemli kararlar alındı. Ama ne yazık ki bu kararlar Ortadoğu ve Ukrayna yangınlarının dumanı içinde kaybolup gitti.

    Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın İngilizce baş harflerinden oluşan BRICS, 2006 yılında kuruldu. BRICS denince 3 milyar nüfustan, 16 trilyon dolar milli gelirden ve 4 trilyon dolar döviz rezervinden söz ettiğimizi hatırlatmak isterim.

    Başlangıçta ekonomik işbirliği yapmak gibi oldukça muğlak bir amaç belirlenmişti. Kurumsal yapı 2009’da Rusya’da yapılan ilk zirveyle oluşmaya başladı. Bundan sonra BRICS kurumsal yapısını geliştirdi ve amacını işbirliğinden dayanışmaya taşıdı. Zirve bildirileri ekonominin ötesine taştı ve çevre ve iklim sorunlarından uluslararası çatışmalara tüm dünya sorunları hakkındaki üye ülkelerin ortak görüşlerini ifade etmeye başladı. Örneğin Fortaleza bildirisi İsrail’in Gazze’ye yaptığı saldırıyı kınayan ve BM karaları ile Arap Barış Planı’nın ilkeleri doğrultusunda bağımsız Filistin devletini savunan bir açıklamaya yer verdi.

    Fortaleza’da Batı’nın 2. Dünya Savaşı ertesinde kurduğu ekonomik düzene meydan okuyan iki önemli karar alındı. BRICS liderleri Uluslararası Para Fonu’na (IMF) alternatif bir Rezerv Fonu (Contingent Reserve Arrangement) anlaşmasını imzaladılar. Başlangıç rezerv miktarı 100 milyar dolar olacak. Üye ülkeler ulusal paralarına karşı spekülatif bir hücum oluştuğunda 6 aydan bir yıl vadeyle rezervden döviz kullanabilecekler. En büyük uluslararası rezerve sahip olan Çin 41 milyar, Brezilya; Hindistan ve Rusya her biri 18 milyar, Güney Afrika da 5 milyar dolar koyuyor. Çin’in görünür gelecekte böyle bir desteğe ihtiyacı yok ama diğerleri gerektiğinde IMF’nin kapısını çalmak yerine öncelikle BRICS rezervini kullanabilecekler.

    IMF’ye alternatif Rezerv Fonu’nun yanı sıra BRICS bir de Dünya Bankası’na alternatif yatırım bankası kurdu: Yeni Kalkınma Bankası (New Development Bank) başlangıç olarak 50 milyar dolar sermaye ile donatıldı. Bir süre sonra bu meblağ 100 milyar dolara çıkarılacak. Kalkınma Bankası Rezerv Fonu’ndan farklı olarak isteyen kalkınmakta olan ülkeler de bankaya sermaye koyup ortak olabilecekler. Banka, gelişmekte olan ülkelerin her türlü altyapı, yenilenebilir enerji gibi uzun dönemli temel yatırımlarını finanse etmeyi amaçlıyor.

    Bu iki kuruluş, yakın gelecekte IMF ile Dünya Bankası’na rakip olamazlar. Ancak ileride BRICS’in ekonomik ağırlığı ve kaynakları arttıkça ‘Washington DC’nin ikizleri’ olarak anılan IMF ve WB’e alternatif oluşturabilirler. BRICS aynı zamanda IMF’nin küresel ekonomide değişen güç dengelerini yansıtacak şekilde reforma tabi tutulmasından vazgeçmiş değil. Fortaleza Bildirisi adeta ültimatom tadında başta ayak sürüyen Amerikan Kongresi olmak üzere Batı’yı uyarıyor: “2010 yılında karara bağlanan IMF reformlarının halen yürürlüğe girmemiş olmasından duyduğumuz düş kırıklığını ve ciddi endişelerimizi hatırlatırız.” dedikten sonra, bu reformların yıl sonuna kadar uygulanmasını ve yeni kota dağılımlarının da Ocak 2015’e kadar karara bağlanmasını talep ediyor. Ayrıca daha eşitlikçi bir IMF’nin gecikmesinin bu kuruluşun ‘meşruiyetini, inandırıcılığını ve etkinliğini zedelediğini’ belirtmeyi de ihmal etmiyor.

(Bu yazı Zaman'da 3 Ağustos, 2014 tarihinde yayınlanmıştır)