Ekonomi yönetimi ile toplantı

Geçen cuma günü Başbakan Yardımcısı Ali Babacan ekonomi köşe yazarları ile bir toplantı yaptı. Babacan’a Hazine Müsteşarı İbrahim Çanakçı ile Merkez Bankası Başkanı Erdem Başçı eşlik ettiler. Yaptıkları sunumlar gayet öğreticiydi. Toplantının Türkiye ekonomisinin gidişatı konusunda düşündüklerimi doğruladığını söyleyebilirim; iyisiyle kötüsüyle.

Merkez Bankası Başkanı’nı yeni para politikası konusunda bir kez daha ikna edici buldum. İlk günden itibaren bu konuda desteğimi verdim. Para politikasından çok anladığımdan değil, karşı karşıya olduğumuz açmazı iyi bildiğimden. Bu açmazı Başçı konuşmasının başında hatırlattı. Kendi sözcüklerimle ben de hatırlatayım.

Temel açmaz
2006’da enflasyon tek haneye indi. Ama o gün bugündür bir türlü yüzde 5 hedefine yaklaştırılamıyor. 2000’li yıllarda hızlı dezenflasyonu talep kontrolüne değil mali disiplinin sağladığı güvenin enflasyon beklentilerini kırmasına, bir de değerlenen Türk Lirası’na borçluyuz. Bu değerlenme yüksek ve yapısal cari açık yarattı. Enflasyonla mücadelede bu araç artık out. Geriye talebi ve kuru kontrol ederek beklentileri yüzde 5’e yöneltmek kalıyor. Bunu klasik yolla, yani politika faizini arttırarak yaparsanız çok iyi bildiğimiz zincirleme tepki ortaya çıkıyor: Yükselen faiz, döviz kurunu yabancı yatırımcılar için zımnen güvence altına alıyor. TL yatırımlarında yüksek getiri garanti haline geliyor ve sıcak para coşuyor, TL aşırı değerleniyor. İç talebe dayalı büyüme dopingleniyor, cari açık hızla yükseliyor ve sonunda kaçınılmaz kur düzeltmesi şok şeklinde gerçekleşiyor. Finansal istikrasızlık depreşiyor.

Bu açmazı aşmanın yolu bir yandan talebi kontrol ederken diğer yandan da TL’yi aşırı değerlendiren aşırı sıcak para girişini caydırmaktan geçiyor. Ekonominin tunç kanunlarından biri şudur: Ne kadar amaç-hedef güdüyorsanız o kadar politika aracı gerekir. Bu nedenle araçları çeşitlendirmek kaçınılmazdı. Merkez Bankası iki yıldır bunu yapmaya çalışıyor: Bir yandan BDDK’nın desteği ile kredi genişlemesini ve talebi kontrol etmeye, diğer yandan sıcak parayı girerken kurda belirsizlik yaratarak, çıkarken de zımni belirginlik yaratarak caydırmaya çalışıyor. Bu ‘belirsizlik-belirginlik’ asimetrisini Erdem Başçı tartışmada bizzat kullandı. En azından ben böyle anladım.

Ara sınav başarılı
Tabii can alıcı soru şu: Yeni para politikası başarılı mı? Bunun için sonuçlara bakmak lazım: Başçı sunumunda gelişen ekonomiler içinde Türkiye’nin kur oynaklığı açısından en iyi konuma geldiğini gösterdi. Türk Lirası’nın halen bir miktar değersiz olduğunu savundu. Efektif piyasa faizlerinin makro ihtiyati tedbirlerle ve sıkılaştırılan para poltikası ile yükseldiğini ortaya koydu. FED’in mayısta ilan ettiği parayı sıkılaştırma tasavvurunun ABD Hazine Bonosu uzun dönem reel faizlerini eksiden artıya yükselttiğini, Bernanke’nin kapalı bir toplantıda itiraf ettiği gibi gelinen düzeyin beklenenin bir miktar üzerinde olduğunu, dolayısıyla önümüzdeki dönemde büyük bir dış faiz şoku, dolayısıyla hızlı sermaye çıkışı beklemediğini, çıkacak sınırlı miktarı karşılayacak rezervin de mevcut olduğunu anlattı. Bana göre Merkez Bankası ara sınavdan geçer not almış bulunuyor. Ama finali de elbette beklemek gerekiyor.

Maliye politikasına, büyümeye ve yapısal reformlara yerim kalmadı. Kısaca ekleyeyim... Bütçe açığı beklenenin altında, seçim ekonomisi ihtimali sıfıra yakın. Büyümenin Betam olarak 3. çeyrekten itibaren daha dengeli seyrettiğini ve yıllık yüzde 4’ü bulacağını düşünüyoruz. Tahmin edeceğiniz gibi toplantıda yapıl(a)mayan yapısal reformlar konusunda sözümü sakınmadım.

Meeting with economy officials

Fiscal discipline plus flexible monetary policy Last Friday Deputy Prime Minister Ali Babacan invited some economic commentators to a working lunch. I was among the participants. Babacan was accompanied by the governor of the Central Bank of Turkey, Erdem Başçı, and Treasury Undersecretary İbrahim Çanakçı, who made very instructive presentations followed by question-and-answer sessions that were even more instructive.
I left the lunch feeling that what I have been arguing in this column for a while had been confirmed: The Turkish economy is doing rather well, but still faces serious challenges. Başçı seems quite confident in the new monetary approach the central bank implemented almost two years ago, which is still, nonetheless, under severe criticism. This new approach consists of the implementation of new instruments besides the central bank's interest rate policy, and aims to tackle a standard dilemma: How can inflation be curbed without overvaluing the local currency? Fighting inflation requires control of aggregate demand through high real interest rates, which can be induced by raising the policy rate. At the same time, rapid appreciation of the local currency provoked by the massive inflows of capital that high interest rates attract must be avoided if one doesn't want to widen the current account deficit. From the beginning I supported the new monetary approach not because I am an expert in monetary policy but simply because I know one of the rules of thumb of economics well: If you have two goals to achieve, you have to use two instruments. Başçı recalled the standard dilemma and the necessity of using alternative instruments, like the interest corridor, which makes interest rate policy more flexible; and the reserve option mechanism, which stabilizes the exchange rate. Macroprudential measures aiming to control credit expansion, which are under the aegis of the Banking Regulation and Supervision Agency (BDDK) are added to this panoply. It is worth noting at this point the sentiments of Babacan, who underlined the importance of regular meetings of the Financial Stability Committee, which is in charge of coordinating macroprudential measures. The fitness of all economic policies, of course, must be tested by their results. Well, the results seem to be rather convincing. Turkey's exchange rate volatility became the lowest among emerging markets in recent months despite the turmoil caused by the US Federal Reserve's announcements of a possible tightening of monetary policy. Başçı continues to think that the Turkish lira is actually slightly undervalued, so there is room for limited appreciation without jeopardizing the current account deficit, and disinflation is under way thanks to tighter interest rate policy. Furthermore, Başçı underlined the return of long-term US Treasury bonds' real interest rates to positive, around 1 percent -- a level higher than Fed Chairman Ben Bernanke desired. This means that in the near future massive capital outflows should not be expected; hence, there is no need to further increase interest rates. The central bank's reserves, which are growing once again, should be sufficient to avoid exchange-rate shocks. Of course, one cannot yet claim definitive success for the new monetary approach, but I believe that it has already passed its midterm exam. As for fiscal policy, there is no hesitation: Turkey is among the best performers regarding budget deficit. Çanakçı estimates this year's budget deficit-to-GDP ratio at 1.5 percent, well below the target. The public debt-to-GDP ratio will continue to fall; by the end of 2016 it is expected to be around 30 percent. A colleague asked Babacan if the government would relax fiscal discipline ahead of upcoming elections. While Babacan was trying to convince this colleague that the Justice and Development Party (AK Party) government had never set aside fiscal discipline in any electoral season, I intervened, saying, “Don't worry, we can criticize Mr. [Prime Minister Recep Tayyip] Erdoğan on many economic issues, but one thing is certain: He believes firmly in fiscal discipline.” I have no more space in this column to talk about the challenges facing the economy. However, I would like to add that my comments during the debate were particularly focused on the lack of political will for economic reforms, and I gave as an example the abandoning of severance pay reform. I had written in this column that since Erdoğan says that all parties involved must compromise on the reform project, my bet would be against compromise and thus against reform. Unfortunately, I won the bet.

Prep schools and market rules

Prep schools will extinct when the demand for them will extinct The Justice and Development Party (AK Party) government decided recently to close down preparatory schools, establishments that help Turkish students prepare for high school and college entrance exams.
Each year nearly 4 million students take these exams, but only a minority of them can gain entry to the schools of their choice since the quality of high schools as well as of universities varies a lot. The huge gap existing between the best places available and the demand for them quite naturally causes a harsh competition, which is behind the origin of prep schools. In a free market economy, whenever there is a demand for a good or service, its corresponding supply is created naturally; it's that simple. However, the debate became furious and shifted into the political arena. Many commentators and politicians claim that behind this project lies the intention of weakening the Hizmet movement of Fetullah Gülen, which owns thousands of prep schools across the country. I am not convinced. I would like to continue to believe that the AK Party government has good intentions for wanting to end the furious race and its adverse consequences on Turkish youth. But at the same time, I think the government made the wrong calculations and that it is not fully aware of the negative consequences of eventually closing prep schools. Closing these schools would damage the AK Party in the end, no matter how the party defends its intention not to abolish them completely but to transform them into private schools. The state would be ready to help this transformation through various incentives, the most decisive of them being a financial contribution for each student enrolled in these new high schools. Let's assume that some prep schools are transformed into private schools. What will happen next? At least hundreds of new schools will be added to the existing ones. Given the fact that there is a high unused capacity in the existing private schools, the added and subsidized capacity will unavoidably see prices go down. The next stage is easy to predict: Hundreds of old and new private schools will default, sending thousands of teachers into unemployment. One can also expect many court cases that may be opened by the existing schools because of unfair competition. I strongly recommend the government seek advice from the Competition Authority in this respect. What about the remaining prep schools that will be unwilling or unable to make the transformation? They will simply close their doors, sending thousands of teachers and service workers onto the street. The government says that it's ready to hire these teachers in public schools without applying the established procedures. Today's Zaman wrote two days ago that according to the draft prepared by the Education Ministry, only teachers who have five years' experience and who are over 40 will be hired by the state. Today's Zaman estimates that the number of teachers who meet these conditions does not even reach 10,000 out of 60,000. The paper also claims that in addition to these teachers, some 40,000 people employed as security guards, janitors and cafeteria workers will also lose their jobs. I am not able to check these figures, but anyway even assuming that the government will hire all the prep school teachers and eventually the other workers in public institutions, it is certain that thousands of unemployed teachers waiting to be hired by the Education Ministry will take legal action on the grounds of unequal treatment and infraction of legal rules. Moreover, the number of existing underground private courses will increase as well as their prices, which would make the system more unfair. Finally, the demand for extra courses will not disappear. This demand will not disappear as long as the huge gap between the best available places and the demand for them continues. Let me note that in France, which is known as one of the top raking countries for public education in Europe, prep schools exist for the most ambitious students who want to be successful in the entrance exams to prestigious schools like the Ecole Polytechnique or Ecole Centrale. Furthermore, I think that the AK Party government should study the Japanese and South Korean experiences, where there is also a very competitive system of entrance exams and of course prep schools, before taking a wrong and unfair decision.

Doğal bir stratejik ortak

Tayyip Erdoğan ve Mesut Barzani Diyarbakır'da

Kuzey Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin (KBY) lideri Mesut Barzani’nin Diyarbakır’da Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Tayyip Erdoğan ile tarihi buluşmasının sembolik anlamı açık. Tüm Kürtler tarafından siyasal ve kültürel merkez olarak kabul edilen bir şehirde ilk kez günümüzün yarı bağımsız yegâne Kürt devletinin lideri ile bu oluşumu yıllarca büyük bir tehdit olarak görmüş olan Türkiye’nin başbakanı coşkulu bir kalabalığa birlikte hitap ettiler. Bu sembolizmin ötesinde Diyarbakır buluşması gerek Türkiye gerek Ortadoğu için çok önemli bir stratejik ortaklığın mührünü de vurmuş oldu.

Bu stratejik ortaklık iki temel sacayağı üzerinde duruyor. Bir yanda Kuzey Irak’ın Türk ekonomisi ile bütünleşmesi söz konusu diğer yanda ise Kürdistan Demokrat Partisi ile Ak Parti arasında siyasal ittifak. Yaklaşık bir yıl önce Kuzey Irak’ı ziyaret etmiştim. Bu ziyaret sırasında KBY’nin Ticaret ve Sanayi Bakanı Sinan Çelebi ile ekonomik konuları konuşma fırsatını buldum. Anlattıkları tahminlerimin ötesindeydi.

Petrolün cazibesi
KBY’nin kontrol ettiği bölgede günlük petrol üretimi günde 300 bin varil. Bu miktarın yaklaşık üçte ikisi tankerlerle Türkiye’ye ihraç ediliyor. Bu, zahmetli ve pahalı bir yöntem. Buna rağmen, 7 yıl önce 150 milyon dolar olan KBY’nin gelirleri 12 milyar dolara, kişi başına düşen tahmini gelir de 300 dolardan 5000 dolara yükselmiş durumda. Mevcut kuyularla günlük üretimi 1 milyon varile çıkarmak mümkün. İspatlanmış ve tahmin edilen petrol rezervleri sayesinde bu üretimin ilerki yıllarda katlanacağı söyleniyor. Sinan Çelebi’nin verdiği bilgiye göre henüz çıkarılmaya başlanmayan doğalgaz rezervleri 40 milyar metreküp olarak tahmin ediliyor. KBY Türk şirketlerinin de dahil olduğu uluslararası petrol şirketleri ile üretim ve Türkiye’den geçecek boru hattı anlaşmaları yapmış durumda.

Mevcut sınırlı petrol üretimi bile Türkiye’nin Irak’a ihracatını 10 milyar doların üzerine taşımış durumda. Irak şimdilik ikinci sırada ama yakında Almanya’yı sollayıp birinci sıraya oturacak. Çelebi’ye göre bu ihracatın yüzde 90’ı önce Kuzey Irak’a yapılıyor ardından Türk mallarının bir bölümü Güney’de satılıyor. Türkiye’nin büyük ticaret fazlası söz konusu. Boru hatları tamamlanıp petrol ve doğalgaz akmaya başlayınca tüm bu rakamların kaça katlanacağını varın siz hesaplayın.

Barzani mi? Öcalan mı?
Yüksek cari açık veren Türkiye ekonomisi için Kuzey Irak enerji kaynaklarının stratejik değerini sanırım uzun uzun açıklamama gerek yok. Bu bütünleşmeye Bağdat şiddetle karşı çıkıyor, ABD de Bağdat’a destek veriyordu. Barzani’nin ziyaretine Maliki pek itiraz etmedi. Davutoğlu son Bağdat ziyaretinde Maliki’ye yeterli güvenceyi vermiş olmalı. Ancak büyük enerji oyununun aktörleri, Ankara, Erbil ve Bağdat’tan ibaret değil. Oyunun içinde Kandil ve organik ortağı BDP de var.

Güney Kürdistan hızla zenginleşirken yoksul Kuzey Kürdistan ile ekonomik refah farkı daha da açılacak. Kuzey Kürdistan’ın yani Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğusu’nun bu zenginlikten pay alması şart. Bu zenginleşme barış sürecinin başarıyla tamamlanması ile mümkün. Kürtlerin büyük bölümü Türkiye’de yaşıyor ve tarihsel olarak Kürt milli hareketinin sıklet merkezi Türkiye’de. İşte bu noktada daha önceleri pek farkında olmadığımız yeni bir boyut daha karşımıza çıkmış bulunuyor. Kürt mili hareketinin egemen gücü kim olacak? Basitleştirerek şöyle de sorabiliriz? Muhafazakâr ve sağcı akımın temsilcisi Barzani mi? Seküler ve solcu akımın temsilcisi Öcalan mı? Kürdistan Demokrat Partisi ile Ak Parti arasındaki doğal ittifakın kökleri bu rekabette aranmalı.

Recent developments in Turkish economy

In my Oct. 11 column “How is the Turkish economy going?” I claimed: “The Turkish economy is not going very well. But there are also some reasons to be optimistic.”
My concerns were focused on two points: first, the ongoing unbalanced growth that is increasing the current account deficit, and second, the lack of political will or ability for structural reforms. As for my optimism, it was based on the decisiveness of the Justice and Development Party (AK Party) government on fiscal discipline before elections. The latest economic indicators for the third quarter allow us to renew our assessments on the state of the Turkish economy. In October, the International Monetary Fund (IMF) particularly criticized Turkey's monetary policy, claiming that it was not tight enough to confront the risk of capital outflows. The IMF also suggested that fiscal policy should be tightened further, particularly through better control of public expenditure. I wrote that I agree, as does the government, on the control of public expenditure, but disagree with further tightening of the monetary policy. The logic behind this double tightening defended by the IMF is that if macroeconomic imbalances such as a large current account deficit are not fixed in time, the risk of severe changes in the exchange rate, which could provoke a recession, will dramatically increase. The Turkish Central Bank did not follow the IMF's advice and maintained its policy rate at 4.25 percent while it continued to use so-called unconventional tools such as day-to-day management of interest rates, reserve option mechanisms and credit controls to fight inflation and at the same time achieve balanced growth. One month later, ongoing developments in the Turkish economy seem to prove the Turkish Central Bank correct. Let's start with the growth rate. Industrial production increased by 1 percent from the second quarter to the third. Although the increase from the first quarter to the second has been higher, at 1.4 percent, one should underline the continued growth. Bahçeşehir University Center for Economic and Social Research (Betam) estimated, in its recent Economic Outlook, the growth rate of gross domestic product (GDP) from the second quarter to the third at 1.3 percent and the yearly growth rate at 5.1 percent. Actually, growth over 4 percent for the whole year would not be surprising. Let me recall that the Medium-term Economic Program (OVP) forecast GDP growth at 3.6 percent. The critical aspect of this good growth performance lies, of course, in its character. I have reported the debate about “balanced growth” many times, but let me briefly reiterate. Last year, 2012, was the year of “rebalancing” -- i.e., turning the net exports contribution (exports growth minus import growth) to growth from negative to positive. The rebalancing succeeded, since the net exports contribution became positive, but nonetheless domestic demand stagnated, bringing the growth rate down to as low as 2.2 percent. In the first half of this year the growth rate increased to 3.7 percent thanks to a resurgence of private consumption, but at the same time, the net exports contribution became negative while the current account deficit started to rise again. Betam's last forecasts regarding the third quarter show a possible comeback for balanced growth. Indeed, according to Betam, the increase in exports of goods and services may have reached 2.9 percent in the third quarter, while imports might have decreased by 4.2 percent. This would mean a clear positive contribution from net exports to growth. Now, exports of goods and services had decreased by 1.7 percent from the first quarter to the second while imports had increased by 6.3 percent. It is true that the current account deficit is increasing, and the deficit over the GDP would have reached 7.2 percent in the third quarter from its level of 6.7 percent in the second quarter. However, one must note that this increase is almost wholly caused by gold imports. The gold inflows will probably become outflows in the future, as was the case in the past. We do not know yet if this rebalancing will persist in the future. This will depend, essentially, on two things: the value of the Turkish lira and the development of domestic savings. Do not forget that a tighter monetary policy risks the lira's appreciation, which might in turn jeopardize balanced growth.

Emekli ama çalışıyor

Genç okurlar hatırlarlar mı bilemiyorum. 1990’ların başında sıcak ekonomi tartışmalarından biri emeklilik yaşıydı. O sıralar sendikalar ‘mezarda emeklilik’ sloganı ile bastırıyorlardı. Süleyman Demirel’in liderliğini yaptığı dönemin hükümeti DYP-SHP koalisyonu da ‘gençlere yer açma’ gerekçesiyle sendikalara uydu ve zaten oldukça düşük olan ortalama emeklilik yaşını daha da düşüren düzenlemeler yaptı. Bu popülist düzenlemeler elbette sürdürülebilir değildi. Nitekim, 1999’da Türkiye ekonomisinin devasa kamu açığının ve raydan çıkan enflasyonun altında ezildiği bir sırada IMF ile imzalanan kredi anlaşmasının önkoşulu olarak DSP-MHP-ANAP hükümeti emeklilik reformu yapmak zorunda kaldı.

Ama olan olmuş, Türkiye genç emekliler ülkesi haline gelmişti. Bilindiği gibi kazanılmış haklar geri alınmaz. Dolayısıyla genç emekliliğe hak kazananlar genç yaşta emekli olmaya devam ettiler ve ediyorlar. Ancak Demirel’in ‘gençlere yer açma’ projesi fos çıkmış görünüyor çünkü hatırı sayılır miktarda emekli halen çalışıyor. Betam TÜİK’in 2006’dan itibaren yayımladığı Gelir ve Yaşam Koşulları anketi verilerini kullanarak emekliliğin fotoğrafını çeken iki araştırma notu açıkladı (“Artık daha geç emekli oluyoruz” ve “Her üç emekliden biri çalışıyor”). Durum kuşaklar arası adalet açısından hiç iç açıcı değil.

Emekli yükü artıyor 

Genç emekliliği babası Süleyman Demirel

2010 yılında 45-54 yaş nüfusunda yaklaşık her dört kişiden biri emekli maaşı alıyordu. 1999’da yapılan reform, etkisini yeni yeni göstermeye başladı. 2006’da aynı yaş grubunda emekli oranı yüzde 24,9’dan 2010’da ancak 0,2 puan gerileyerek yüzde 24,7’ye düştü. Genç emeklilerin (55 yaş altı) çağ nüfusa oranı tedrici ölçüde azalmaya devam edecek ama buna karşılık emeklilerin sayısı ve toplumsal yükü hızla artacak. 2006’da 5,8 milyon olan emekli sayısının toplam istihdama oranı yüzde 28,3’tü. 2010’da emekli sayısı 7,1 milyona, istihdama oranı da yüzde 31,6’ya çıktı. Bu artışın istihdamda yüksek artışların gerçekleştiği bir dönemde meydana geldiğini kaydetmek isterim.

Bu arada ‘mezarda emekliliğe’ karşı çıkanlara müjdem var. Hemen hemen her üç emekliden biri halen çalışıyor. Bu oran 55 yaş altında ikiye bire yükseliyor. 2010’da GYK anketine göre toplam 5,5 milyon emekli erkekten 1,9 milyonu çalışıyordu. 1,7 milyon emekli kadından ise sadece 128 bini. Kadın emekli sayısının düşüklüğünün nedeni, geçmişte az sayıda kadının kayıtlı işlerde çalışmış olmasından kaynaklanıyor. Görülüyor ki kadınlar emekli olduktan sonra evde oturmayı tercih ediyorlar. Bu arada 40-54 yaş arasında yarım milyon emekli kadın bulunduğunu not edeyim. Ayrıca kadınlarda genç emekliliğin, Türkiye’nin çok düşük olan kadın işgücüne katılım oranında (yüzde 30) pay sahibi olduğunu da belirteyim.

Reformdan daha fazlası
Emekli maaşları son tahlilde çalışanların ödediği vergilerle ödeniyor. Hiçbir şey yapılmazsa bizim çocukların kuşağı ağır bir yükle karşı karşıya kalacak çünkü günümüzde her üç çalışana bir emekli düşerken 2030’larda aşağı yukarı her iki çalışana bir emekli düşecek. Ne yapılabilir? Avrupa emeklilik yaşını 65’ten 67’ye çıkarıyor. Bizde de emekli yaşı arttırılmak, emeklilik koşulları da sıkılaştırılmak zorunda. Ancak kazanılmış haklara dokunulamayacağından esaslı bir reform bugün yapılsa meyveleri ancak 2040’larda toplanır. Geriye kadın istihdamını daha hızla arttırmak, bir de daha çok emekliyi kayıtlı işlerde çalıştırmak kalıyor. Çalışan emeklilerin sadece beşte biri kayıtlı işlerde çalışıyor. Dolayısıyla az da olsa vergi ve prim ödüyorlar. Bu sayının artması şart. Ama nasıl? Doğrusu bilmiyorum. Kafa yormak lazım.

Retired but young and working

Turkey is a country of young retired people. From an economic point of view this is a problem.
Süleyman Demirel, father of the early retirement The Bahçeşehir University Center for Economic and Social Research (BETAM) recently published two research briefs on this issue using Turkish Statistics Institute (TurkStat) Income and Living Conditions statistics. According to BETAM, the share of retired people in the 45-54 age category was 24.7 percent in 2010; one person out of four aged between 45 and 54 was receiving a pension in 2010. Furthermore, the share of retired people in the 40-44 age category was not negligible at all: 1.8 percent! When my European friends waiting to reach 65 or 67 to retire learn about these young retired people here, they regret not being born in Turkey. This situation was inherited from the beginning of the 1990s, when the coalition government of the center-right and center-left leaded by Süleyman Demirel eased the conditions for retirement at a time when the average age of retirement was already quite low. Mr. Demirel argued that this would help young generations find jobs. He was strongly supported by workers' unions, whose preferred slogan was, “Stop retirement in the tomb.” This early retirement system was of course absolutely unsustainable, even in the medium term, in respect to the public sector financial balance. A change was made in 1999 while a severe economic crisis caused by huge macroeconomic imbalances was taking place. The reform was a prerequisite for the International Monetary Fund (IMF) to sign a stand-by agreement. However, since the acquired rights cannot be reversed, early retirement still happens, albeit statistics are showing signs of very limited improvement in recent years. For example, in 2006 the share of retired people in the 45-54 age group was 24.9 percent, compared to 24.7 percent in 2010 -- an improvement of 0.2 points in only four years. Early retirement is a serious problem since pensions are financed by premiums paid by the workers. Now, the share of retired individuals to those employed increased from 28.3 percent in 2006 to 31.6 percent in 2010 and it will continue to increase despite the reforms, while Turkey has neither terminated its demographic transition -- the working age population continues to increase -- nor achieved its economic development. Early retirement combined with an aging population is one of the main challenges Turkey is facing. Unavoidably, the bill will be paid by our children. A new retirement reform is certainly needed but the process of early retirement can hardly be reversed. The best that could be done would be encouraging retired people to work in the formal sector. In fact, some of them are already working. Here I suggest a new slogan, just as a joke: “Retire, find a new job, double your income sources before dying.” Jokes aside, I must confess that this is exactly my case! In 2010, there were approximately 5.5 million retired men and 1.7 million retired women. Let me state that the gender difference is explained by the very low number of women who had formal jobs in the past. Out of 5.5 million retired men, 1.9 million were working in 2010, while out of 1.7 million retired women, only 128,000 were working. Altogether, one out of three retired people actually has a job. This reaches one in two among the young retired, aged under 55. The huge gender gap among the working retired has to be noted. Here we have another interesting aspect of the early retirement phenomenon. A very large majority of young retired women are out of the labor market. This is one of the causes of the very low female labor force participation (30 percent) prevailing in Turkey. On the other hand, only one quarter of the whole working retired are wage earners and the remaining work in their own business. We can add that approximately one working retired person out of five is formally registered in the Social Security Institution (SGK), i.e., paying a premium. For firms employing retired people, it is a way to lower labor costs. The bottom line of this Turkish early retirement story is that we have to find a way to increase the number of retired people in the workforce, particularly young retired women. We need a system combining the right incentives with some constraints. To be frank, I have not thought about what these incentives could be. But I hope that there is a way. If not, the bill the young generations will pay will be very heavy.

Turkey is awaiting its first-best reforms

Faruk Çelik, minister of labor and social security, announced on Thursday that a final meeting would be held with workers' and employers' unions on Monday aimed at reaching a compromise on the controversial issue of severance pay reform.
Rauf Gönenç, head of Turkey department in OECD Minister Çelik added that if the parties still cannot agree, the reform envisaged by the government will be postponed until a compromise is reached. I bet that there will be no compromise, thus no reform. That outcome is easily predictable. In September, I wrote in this column that “Prime Minister [Recep Tayyip] Erdoğan, by stating that he is waiting for the elusive compromise, has in fact washed his hands of the issue and given up on his political responsibility.” So, another “first-best reform” seems to have been lost. This reform would not only make severance pay effective for millions of workers who are de facto unable to take severance pay, but also enhance productivity, make the labor market more flexible and rapidly expand financial literacy thanks to individual severance pay accounts. Too bad for Turkey, but not surprising! The Justice and Development Party (AK Party) government, despite its high electoral support, is politically incapable of implementing “first-best reforms,” and it tries to plug the gaps with “second-best remedies.” I am borrowing this terminology from Rauf Gönenç, head of the Turkey department of the Organization for Economic Cooperation and Development (OECD). Gönenç made a remarkable presentation at the last İzmir Economic Congress on the issue of economic reform. I would like to summarize the main points he raised. He started with five “simple statements”: 1) Turkey is an entrepreneurial economy of exceptional proportions. 2) Turkey's entrepreneurial engine operates with very limited human capital, at a small scale and with low-productivity business units. 3) Nonetheless, a remarkable “entrepreneurial flourishing” took place in the 2000s. 4) However, this dynamism has not been supported by the existing regulatory framework inherited from earlier times. The mismatch principally concerns labor market rules. 5) Policymakers have made important efforts to offset regulatory obstacles to the growth of enterprises with second-best remedies. These efforts have paid off and helped growth. But first-best structural reforms now seem necessary to support entrepreneurship across the full spectrum of the business sector. Indeed, Turkey is an entrepreneurial economy of exceptional proportions, since employers and the self-employed represent 40 percent of total employment, compared with less than 20 percent in similar countries. This composition of the labor force implies a daily confrontation of participants in the economic process with the disciplines of market competition. This nurtures a very responsive, vibrant and flexible economy. However, Turkey's human capital is quite limited: The share of people of working age with an education below high school level is 70 percent in Turkey, compared with 30 percent in Chile and 10 percent in Poland. The divides are deeper in the “entrepreneurial” sphere of the economy: Turkish employers work with an average of five workers per business, and they themselves have very modest human capital: 40 percent of employers have only a primary education or less. Nevertheless, despite its educational handicaps, Turkey succeeded in reaching the group of “upper-middle income” countries in the 2000s. It now has a GDP per capita level comparable with Poland and Chile. This was largely due to a development of entrepreneurship. From 2003 to 2010, employment in firms of between 20 to 49 workers increased from 500,000 to over 1.2 million. Employment in firms employing between 50 and 249 workers grew from 900,000 to more than 1.7 million. Yet, these developments have taken place in an almost hostile regulatory environment. Labor market regulations in Turkey are typical of a trade-sheltered economy with few dominant firms. Policymakers have tried to reduce the negative effects of these regulations by tolerating informality on a selective basis, notably in certain regions and certain categories of enterprises, and secondly, by cultivating a growing and increasingly sophisticated industrial incentive system to help offset the excess costs of operating under regulations. In conclusion, first-best structural reforms appear highly desirable for the alignment of Turkey's labor, production and capital market regulations and social security with international best practices. This would be preferable to the second-best alternatives of selectively tolerating informality and selectively subsidizing specific types of business.

İşsizliğin geleceği

Geçen hafta İzmir İktisat Kongresi’nde işsizliğin geleceği üzerine bir sunum yaptım. Konunun ekonomik açıdan önemi malum ama art arda üç seçimin yaşanacağı önümüzdeki dönemde işsizliğin geleceği siyasal açıdan da önemli. Doğal olarak iktidar partisi işsizliğin azalmasını bekliyor. Orta Vadeli Program (OVP) bu yıl yüzde 9,5 olarak tahmin ettiği işsizlik oranının ılımlı bir azalışla 2016’da yüzde 8,9’a gerilemesini öngörüyor. Kritik soru şu: OVP’nin öngörüsü mü gerçekleşir yoksa işsizlik halen olduğu gibi artmaya devam eder mi? Temmuz 2012’den 2013’e işsizlik oranının yüzde 8,4’ten yüzde 9,3’e yükseldiğini hatırlatayım.

Yanıtı sona saklayalım ve son sekiz yılın işgücü piyasası dinamiklerine bir göz atalım. 2004’ten 2012’ye işsizlik oranı yüzde 10,8’den 9,2’ye geriledi. Bu kuşkusuz sınırlı bir başarı ama iki noktaya dikkat çekmek isterim: Birincisi, sekiz yılda çalışan sayısı 5 milyon 200 bin arttı. İşsizlik daha fazla azalmadıysa nedeni işgücünün de istihdam artışına hemen hemen eşit miktarda artmış olmasıdır. İkinci nokta, kriz sırasında yüzde 14’e yükselen işsizlik oranının üç yıl gibi kısa bir süre içinde yüzde 10’un altına inmiş olmasıdır. Bu başarıda yüksek büyüme kadar büyümenin sıçrama gösteren istihdam yaratma kapasitesinin de payı büyük.

Büyüme-istihdam ilişkisi
Aslında son iki yıldır düşen büyüme hızına paralel olarak işsizliğin daha hızlı artması beklenirdi. Bu gerçekleşmedi çünkü istihdam artışı fazla yavaşlamadı. Büyüme-istihdam ilişkisi bakımından çok farklı iki dönem yaşadık. Kriz öncesinde 2004-2008 arasında ortalama büyüme yüzde 5,1 oldu. İstihdam ise yılda ortalama 390 bin arttı; bir puanlık büyümeye 76 binlik ek istihdam. Buna karşılık 2010-2012 arasında ortalama büyüme hızı yüzde 5,4 olurken ortalama yıllık istihdam artışı 1 milyon 100 bin oldu: Bir puanlık büyüme 204 bin ek istihdam yarattı. Bu şaşırtıcı gelişme işsizlik açısından elbette iyi oldu. Ama bir bedeli de oldu: Emek verimliliği düşerken kişi başına gelir artışı çok yavaşladı.
OVP bu sorunun farkında. 2014-2016 döneminde ortalama büyüme hızını yüzde 5’e yakın öngörürken yıllık istihdam artışının da yaklaşık 600 bin olmasını bekliyor; bir puanlık büyüme için 120 bin ek istihdam. Bir diğer açıdan verimlilik artışının geri dönmesi söz konusu. Bu makul bir varsayım. Ama buna karşılık son dönemde yıllık artış temposu bir milyonun üzerine çıkan işgücü artışının da büyük ölçüde düşerek istihdam artışıyla (yıllık 600 bin) paralel seyredeceğini öngörüyor. Bu öngörü gerçekleşirse işsiz sayısı 2 milyon 700 binde sabitleniyor, işsizlik oranı da yukarıda belirttiğim gibi 0,6 puan azalıyor.

İşgücünde güçlü artış
OVP’nin işsizlik öngörüsünde iki kritik nokta var. Birincisi, büyüme hedefi. Yüzde 5 büyüme enflasyon ve cari açık kısıtları dikkate alındığında iddialı bir hedef. Ama gerçekleşeceğini kabul edelim. Burada ikinci noktaya geliyoruz: İşgücü artışı öngörülen ölçüde yavaşlar mı? Son sekiz yılda çalışabilir nüfusun ortalama yıllık artışı yaklaşık 900 bin oldu. Bu artışın dörtte üçü (675 bin) işgücüne katıldı. Bu katılım son yıllarda özellikle kadınlarda gözlemlenen ve nedenleri henüz tam olarak bilinmeyen çalışma iştahı ile birlikte hızlandı. Son iki yılda kadın katılım oranı ortalama 1,2 yüzde puan arttı. Bu artış kriz öncesinde 0,8 puandı. Her ne kadar işgücü artışında tedrici bir azalma görülüyor olsa da yapısal dinamiklere bağlı olan işgücü artışının 600 bine gerileyeceğini sanmıyorum. Sonuç olarak önümüzdeki yıllarda işsizliğin yavaş da olsa artmaya devam etmesi yüksek ihtimal.

The 5th İzmir Economic Congress

Earlier this week, the Ministry of Development held the fifth İzmir Economic Congress.
Presdent Abdullah Gül at the İzmir economic congress The first one was organized in February 1923 when negotiations for the Treaty of Lausanne were suspended because of important disagreements regarding, in particular, the future of Ottoman public debt and free trade agreements with European countries. The main motivation for such a congress was not, as is regularly claimed by the official historic discourse, just the determination of the economic principles of the future Republic of Turkey, but also to send a message to the West that the new republic would be faithful to the open market economy, respecting property rights and existing agreements. Six years later, starting in June 1929, this pro-market framework would be abandoned and a command economy would be established step by step. This was a long time ago. Currently, Turkey is facing other challenges on the economic front. Growth has not only slowed, causing an increase in unemployment, but at the same time the contribution of productivity to growth has disappeared, threatening to make Turkey a prisoner of the middle-income trap. Given this fact, among the official speakers during the opening ceremony of the İzmir congress, only the president of the republic, Mr. Abdullah Gül, focused clearly and openly on the economic challenges that Turkey is facing. Indeed, in mentioning the speech by Prime Minister Recep Tayyip Erdoğan, I must say it carried mostly political messages rather than discussing the economic challenges. Mr. Erdoğan reiterated once again the 2023 more-than-ambitious-targets, such as $25,000 per capita income. President Gül did not mention these targets at all but, recognizing the threat of the middle-income trap, listed the “second generation reforms” that Turkey needs in order to escape from this trap. According to President Gül, the key factor is human capital. Turkey needs an education system reform focused on the quality of education. During the panel session on “Inclusive development policies” which I followed, Will Wiseman from the World Bank showed how Turkey is lagging behind its competitors with respect to the quality of education, despite the improvements observed in the Organization for Economic Cooperation and Development's (OECD) Program for International Student Assessment (PISA) records in recent years. Other academics drew attention to the gap existing in Turkey, particularly in preschool education. Research for years has clearly established that the rate of return of investments in this area is the highest compared to other educational investments. Moreover, the increase of preschool services has an important impact on the number of working women -- another challenge which Turkey is facing giving the low female labor force participation rate, which was one of the popular topics during the congress. President Gül noted that the countries that have been successful in escaping the middle-income trap are spending 6 percent of their gross domestic product (GDP) on education. The Justice and Development Party (AK Party) rule succeeded in increasing this ratio from 3 percent to 4.5 percent, as noted by Mr. Gül, but obviously more is needed. However, spending more money on education might be necessary, but that is insufficient in improving the quality of Turkish human capital in the future. The educational system must become more competitive and the quality of teachers must be rapidly increased. This requires certainly more financial resources but also a mentality revolution in the secondary education system that must become more open to universal values and to creativity as well as to open minds. As for universities, they need not only more academic autonomy but also financial autonomy in particular, which would free them from their bureaucratic fetters. Rapidly increasing the average duration of schooling, which hardly reaches eight years here while South Korea is now at 12 years, and improving the quality of education at all levels are not sufficient to have high and sustainable economic growth. There must also be a demand for this qualified labor. Thus, as pointed out by President Gül, Turkey needs at the same time to spend more on technology, innovation and R&D and to spend this money in an efficient manner. So far, so good! But what about concrete policy suggestions? Mr. Gül has been quite disappointing in this area. He contented himself with referring to the 10th five-year plan recently published. However, I do not think that the reform spirit of the plan is courageous or radical enough to deal with the actual challenges.

Daha çok çocuk, daha çok çalışan kadın

Hem çalışırım hem bakarım

AK Parti hükümeti birbiriyle çelişen iki hedefi eşzamanlı gerçekleştirmek için kolları sıvamış durumda. Bir yandan düşmekte olan doğum oranını tersine çevirmek istiyor, diğer yandan çalışan kadın sayısının daha hızlı artmasını istiyor. Bu amaçla Aile ve Sosyal Politikalar ile Kalkınma bakanlıkları bir süredir bir teşvik paketi hazırlığı içindeler. Geçen hafta ilgili bakanlar Fatma Şahin ile Cevdet Yılmaz basına bir çalışma yemeği verdiler. Oldukça öğretici ve tartışmalı bir yemek oldu.

Daha önce de yazdım. ‘Daha çok çocuk’ ne kadar gerçekçi bir hedeftir tartışabiliriz ancak önemli bir stratejik sorunu gündeme getirdiğini inkâr edemeyiz. Türkiye nüfusu hızla düşmekte olan doğum oranı nedeniyle yaşlanıyor. Geçen yıl oran ‘nüfus yenileme oranı’ olarak bilinen 2,1’in (doğurganlık çağındaki kadın başına doğum oranı) biraz altına indi. TÜİK’in nüfus projeksiyonlarına göre bu oran 2030’ların sonuna doğru yüzde 1,65’e kadar gerileyecek. Bu gelişmeye bağlı olarak halen toplam nüfus içinde yüzde 8 olan 65+ nüfus aynı dönemde yüzde 16 civarına yükselecek. Yine aynı dönemde çalışabilir nüfusun payı tepe noktasına ulaşacak ve azalmaya başlayacak. Dolayısıyla halen yavaş bir tempoyla artmakta olan çalışan başına düşen yaşlı kişi sayısı hızla artmaya başlayacak.

Manevra alanı mevcut
Bu yaşlanma sorunu elbette Türkiye’ye özgü değil. Bununla birlikte Kalkınma Bakanı Sayın Yılmaz’ın vurguladığı gibi Türkiye bu sorunu daha ağır yaşayabilir çünkü yeterince zenginleşmeden yaşlanan nüfusun olumsuz ekonomik sonuçları ile yüz yüze gelecek. Hükümet bu sorunu doğurganlık oranını 2,1’de tutarak karşılamak istiyor. Yemekte yapılan sunumda, Avrupa’da bu konuda başarılı ülke örnekleri anlatıldı. Doğum yapan kadına yönelik daha fazla doğum izni, esnek çalışma gibi teşviklerle Türkiye de başarılı olabilir mi? Sunumda altı çizildiği gibi, bir manevra alanı var gibi duruyor. İdeal çocuk sayısı ile mevcut çocuk sayısı arasında eğitimli kadınlarda belirgin bir fark var. Yüksek eğitimde bu fark 2’ye 1: İdeal çocuk sayısı ortalama 2 olarak belirtilirken mevcutta ortalama bir çocuk var. Teşvikler bir miktar etkili olabilir. Ancak başarılı ülke örneklerinden de görüldüğü gibi doğum oranlarında elde edilen artışlar oldukça sınırlı.

Çalışmaya teşvik
Bakanların da kabul ettiği gibi daha çok çocuk konusunda bir miktar başarılı olunsa da ancak yaşlanma yavaşlatılabilir. Kişi başı gelir artışı açısından kazanılacak zaman küçümsenmemeli ama nihai çözüm nüfus politikalarında değil. Türkiye’nin Avrupa’dan farklı olarak elinde önemli bir fırsat var. Kadın işgücüne katılım oranı artıyor olsa da halen yüzde 30 gibi çok düşük düzeyde. Çalışan kadına olumlu bakmayan geleneksel zihniyetle mücadele, akılcı teşvikler ve kadını çalışmaktan caydıran mevcut düzenlemelerin iptali ile kadın katılım oranı 2030’lara kadar yüzde 55 olan İtalya düzeyine yaklaştırılabilir. Bu yolla istihdam artışı hızlandırılabilir, diğer koşulları da yerine getirmek şartıyla kişi başına gelir daha hızlı arttırılabilir. Hükümet bunun bilincinde. Teşvik paketinde çalışan kadın sayısını daha hızla arttırmak için de politikalar öngörülüyor. Ancak daha çok çalışan kadın demek, daha az çocuk demek. Sonuç olarak bazı kesimlerde doğurganlık oranında artış olurken bazı kesimlerde de düşüş olacaktır. Son tahlilde doğurganlık oranında düşüşü en iyi ihtimalle yavaşlatabilirsiniz.

Daha çok çocuk için teşviklere karşı değilim. Çalışan kadına yönelik teşvikleri de çok destekliyorum. Ancak yaşlanan nüfus sorunu için başka önlemler de düşünülmeli. Örneğin, tartışmada Eser Karakaş’ın hatırlattığı gibi dışarıdan vasıflı emek ithal etmek gibi.